Deen, Gebr.
Fabriek is onderzocht door Wagemakers, Ton
| Gebroeders Deen | ||
| Afbeelding gewenst | ||
| Type bedrijf | Fabricage van calicot (katoenen stof) | |
| Vestigingsadres | 1852: op ’t Ven‘ | |
| Datum oprichting | 1852 | |
| Datum opheffing | 1879 | |
| Eigenaars / oprichters | Mozes Deen (1812-1891) en Isaak Deen (1815-1882) | |
| Opvolging | n.v.t. | |
| Familieverbanden | Broers | |
| Herkomst eigenaars / oprichters | Vader Joseph Deen geboren te Oisterwijk en moeder Elisabeth Izak (Isacs) afkomstig uit Duitsland. | |
| Innovatieve aspecten | Calicot (calico) | |
| Reikwijdte van het bedrijf | Internationaal. | |
Algemene omschrijving
Joseph Deen, werd tussen 1773 – 1780 te Oisterwijk geboren. Van beroep was hij koopman in wol. In 1843 richt hij met zijn zonen Mozes en Isaak een handel in wollen op onder de firmanaam Gebroeders Deen. Twee jaar later overlijd Joseph Deen en gaan zijn twee zonen vermoedelijk verder. Juni 1852 trouwt Mozes Deen met Dina Wolff uit Kampen. Haar vader is calicotfabrikant. Dat verklaart mogelijk dat hij enige maanden later (september) met zijn broer Isaak start met het produceren van calicots. De calicotfabriek zonder stoom zou, volgens Van Gorp, gevestigd zijn aan ’t Ven (huidige Piusplein), maar volgens het kadaster hadden de Deens geen eigendommen aan ’t Ven. Wel had hun oom Abraham Deen een ‘huis en schuur’ aan de (Korte) Heuvel, mogelijk dat ze daar begonnen zijn. (Nadien, 1864, koopt P. Blomjous de gebouwen en erf aan en begint daar een stoomfabriek.)
Het bedrijf kenmerkt zich door heftige ups en downs in productie. Enige jaren na de oprichting, in 1856, exporteerde het al 166.575 el calicotstof naar Nederlands-Indië. Kennelijk ging het ook de volgende jaren voor de wind, want in 1862 werd een terrein aangekocht in de Sint Josephstraat (Tilburg) om een nieuwe fabriek met stoom op te richten. Volgens krantenberichten uit die tijd zou er een ‘stoom-kalikotweverij’ ingericht worden voor 100 of zelfs 150 machinale weefgetouwen. Op dat moment zijn er nauwelijks machinale getouwen in Tilburg! Nergens is terug te vinden, dat er werkelijk zoveel zijn geplaatst. Overigens had de fabriek op geen slechter moment kunnen open gaan. De Amerikaanse Burgeroorlog breekt uit, waardoor invoer van katoen vrijwel onmogelijk wordt. Na opening sluit de fabriek dan ook meteen weer haar deuren in 1863 en 1864. Gelukkig zijn de broers ook steeds actief gebleven als wolhandelaren en kunnen ze zo hun brood verdienen.
De grote bloei van de firma ligt tussen 1866 en 1873. In laatstgenoemd jaar halen ze een productie van 40.000 calicots. Een indicatie voor hun succes is dat ze in 1873 tot de eerste van de Tilburgse fabrieken behoren met een gasaansluiting.
In 1876 en 1877 komt het bedrijf opnieuw stil te liggen, omdat door wijziging in de heffing van belastingen de uitvoer van de calicots naar Nederlands (Oost-)Indië stil komt te liggen. Deze klap komen ze niet meer te boven.
Einde 1878 beginnen de onderhandelingen over verkoop van fabriek en inventaris. Op 31 maart 1879 wordt aan Constant Lombarts, fabrikant van wollen stoffen, het fabrieksgebouw met stoomketel, stoommachine met drijfriemen etc. en aangelegen bouwland voor de som van f 15.000 verkocht.
Gezinskaart
Opmerkingen
- vanaf 1862 is de fabriek met stoom gevestigd in de nieuwe calicotfabriek in de St. Josephstraat.
- Calicot is een effen, meestal ongebleekte, sterke katoenen stof. Voor Tilburg is het weven van calicot een primeur. Naast calicot wordt ook (zeker in het begin) percal (perkal) geproduceerd. Percal is een fijn geweven katoenen stof met een hoge dichtheid (meer dan 200 geweven draden per inch).
- De productie van de calicots lijkt vrijwel uitsluitend bestemd te zijn geweest voor de markt in Nederlands (Oost-)Indië.
- Mozes Deen was getrouwd met Dina Wolff, dochter van een katoenfabrikant uit Kampen, met Duitse achtergrond.
In 1890 wordt opnieuw een firma onder de naam Gebroeders Deen opgericht, ditmaal door Mozes Joseph Deen, Isaac Isidoor Deen en Abraham Deen. Het is geen productiebedrijf, maar een Vennootschap van koophandel. In 1901 wordt deze firma ontbonden.
Bronnen
- De Noord-Brabanter, 2 september 1852
- Th. van Herwijnen, Genealogie van de joodse familie Deen [Tilburg 2015]
- P.C. Boeren. Het hart van Brabant : schets eener economische geschiedenis van Tilburg, uitgegeven bij gelegenheid van het honderd-jarig bestaan der Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Tilburg en omgeving : 11 october 1842-1942. Tilburg : Bergmans, 1942. p. 79.
- De Noord-Brabanter, 2 september 1852
- Adresboek gemeente Tilburg, 1965
- Utrechtse Provinciale en Stadscourant, 27 oktober 1862
- De Noord-Brabanter, 30 augustus 1862
- Nieuwe Tilburgsche Courant, 19 september 1933
- RAT, Toegang 115, Inventaris notariële archieven Tilburg, 1577-1935, inv nr 362 Notaris Daamen, 31 maart 1879
- Mededelingen Rob van Putten
- P.J.M. van Gorp. Tilburg, eens de wolstad van Nederland : bloei en ondergang van de Tilburgse wollenstoffenindustrie. Eindhoven : Bura Boeken, 1987. p. 119
- BHIC, Toegang 41, Kantongerecht Tilburg, 1838-1930, p. 455, Notaris Daamen, 1890 en p. 155, notaris Maas, 1901