Bilsen, Franciscus Jacobus Karolus van

Frans van Bilsen
Volledige namen	Franciscus Jacobus Karolus van Bilsen
Geboortedatum	25-01-1911
Geboorteplaats	Ginneken en Bavel
Adres	Ringbaan-Oost 14F
Woonplaats	Tilburg
Burgerlijke staat	Gehuwd
Naam echtgeno(o)t(e)	Francis Nicolasina Maria Clarijs
Beroep	Administrateur
Overlijdensdatum	20-01-1944
Plaats van overlijden	Venlo
Bijzonderheden	Is geliquideerd door verzetsstrijders die dachten dat hij collaboreerde met de Duitse bezetter.

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

Bilsen, Franciscus Jacobus Karolus van, geboren in Ginneken en Bavel op 25-1-1911, gehuwd met Francis Nicolasina Maria Clarijs, administrateur bij de Crisis Controle Dienst, zoon van Karel Hubertus van Bilsen (1873-1942) en Maria Elisabeth Hubertina Cox (1883-1956). Van Bilsen overlijdt op 20-1-1944 in Venlo, na de dag ervoor door verzetsstrijders te zijn neergeschoten in Blerick.

Achtergrond

Franciscus Jacobus Karolus (Frans) van Bilsen wordt geboren op 25 januari 1911 in de gemeente Ginneken en Bavel. Ginneken, Bavel en Ulvenhout zijn tot 1942 onderdeel van deze gemeente. In 1942 wordt Ginneken bij Breda gevoegd, waarna Bavel en Ulvenhout samen de gemeente Nieuw-Ginneken vormen. De vader van Frans, Karel Hubertus van Bilsen (Neeritter 1873 - Nieuw-Ginneken 1942) is gemeenteveldwachter van Ginneken en Bavel, waar hij later agent van politie en tenslotte hoofdagent van politie wordt. In 1910 trouwt hij in Neeritter met Maria Elisabeth Hubertina Cox (Roermond 1883 – Nieuw-Ginneken 1956). Het Rooms-Katholieke gezin van Bilsen-Cox krijgt vijf kinderen, drie jongens en twee meisjes: Frans, Wim, Jan, Anny en Rietje. Frans is de oudste. Het gezin woont in 1910 in Ginneken (Bavelsche laan 48a) en vanaf 1912 in Ulvenhout (respectievelijk Dorpstraat 82, 73 en 13).

Frans van Bilsen

Bron: Oorlogsgravenstichting

Kleinseminarie Sint Vincentius (‘Wernhoutsburg’) in Zundert

Bron: BHIC

Frans van Bilsen is van september 1925 tot en met mei 1930 leerling aan het Kleinseminarie Sint Vincentius (‘Wernhoutsburg’) in Zundert. Het kleinseminarie is een gymnasium met internaat dat bedoeld is voor jongens die een roeping hebben om kloosterling te worden. Internen zoals Frans verblijven in het klooster, dat een herenhuis, stallen, een koetshuis, smederij en boerderijen omvat. Anders dan zijn broer Jan, die ook op dit kleinseminarie zit, wordt Frans geen kloosterling. Hij volgt een politieopleiding op de Politieschool in Rotterdam en gaat bij de politie, net als zijn broer Wim. In 1933 wordt Frans benoemd tot agent van politie in Hillegersberg, waar hij achtereenvolgens op Jan Willem Frisostraat 19b, Rozenlaan 50A en Nieuwe Kerkstraat 4a woont. In 1935 krijgt Frans een aanstelling als hoofdagent van politie in Ginneken en verhuist hij naar Dorpstraat 49 in Ulvenhout. Intussen heeft hij Francisca Nicolasina Maria (France) Clarijs leren kennen die in Hillegersberg woont. France (Rotterdam 1908 – Bergen op Zoom 1996) is voor haar huwelijk eerst dienstbode en later onderwijzeres. Frans en France trouwen in 1936 in Hillegersberg. Het echtpaar gaat wonen op Werfstraat 9 in Ginneken en Frans mag daar de titel ‘inspecteur van politie’ voeren, hoewel hij formeel hoofdagent blijft. In april 1941 wordt Frans in Vlaardingen aangesteld als hoofdagent. De maand daarop verhuist hij met zijn gezin vanuit Ginneken naar de Brede Havenstraat 7A in Vlaardingen. In juni 1942 verhuist het gezin naar Tilburg waar Frans portier wordt bij de wollenstoffenfabriek André van Spaendonck & Zn. Eind 1943 neemt hij ontslag en wordt administrateur bij de Crisis Controle Dienst (CCD). De CCD (1934-1954) is een overheidsdienst die toezicht houdt op de handel in schaarse goederen en die tijdens de bezetting zwarte handel bestrijdt. In Tilburg woont het gezien op Ringbaan-Oost 14F. Frans en France krijgen tijdens hun huwelijk samen vier kinderen, drie jongens en een meisje. Het oudste kind, Hansje, overlijdt als tweejarige in 1940. De andere drie, Tonny, Wimpie en Marijcke, overleven hun vader.

Spanningen bij de politie

Er zijn bepaalde redenen waarom Frans van Bilsen in 1941 vanuit Ginneken naar Vlaardingen gaat en in 1942 vanuit Vlaardingen naar Tilburg. Aanvankelijk wordt Frans in Ginneken gewaardeerd als een competente, slagvaardige politieman en krijgt hij de leiding over het politiekorps. Hij raakt echter gaandeweg in onmin met burgemeester Jonkheer Theodore Emmanuel Serraris (1875-1946) van Ginneken die zijn meerdere is. Deze situatie escaleert. Bij het uitbreken van de oorlog in mei 1940 wordt Ginneken geëvacueerd. Frans gaat met zijn gezin naar Frankrijk en komt eind juli 1940 in Ginneken terug. Daar ontslaat de burgemeester hem met als reden dat Frans zonder zijn toestemming de standplaats heeft verlaten. Ook heeft Frans volgens de burgemeester anti-Duits opgetreden door op eigen houtje de Rijksduitse inwoners van Ginneken te interneren. Frans gaat tegen zijn ontslag in beroep bij het Ambtenarengerecht en meldt zich aan bij het Rechtsfront. Rechtsfront is een organisatie van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) waarin de beroepsbeoefenaren worden gebundeld die betrokken zijn bij rechtsvinding, toepassing en handhaving. Het beroep mag niet baten, het ontslag wordt niet teruggedraaid.

Jonkheer Theodore Emmanuel Serraris, burgemeester van Ginneken

Bron: Stadsarchief Breda

Meindert Siezen, burgemeester van Vlaardingen

Bron: Vlaardingen24.nl

Procureur-Generaal, NSB-er Robert van Genechten, z.d.

Bron: Beeldbank WO2

Met hulp van de Duitse autoriteiten krijgt Frans in 1941 zijn aanstelling als hoofdagent in Vlaardingen. Vanuit Vlaardingen schrijft Frans een brief naar NSB-er Robert van Genechten (1895-1945), Procureur-Generaal van het Gerechtshof Den Haag. Van Genechten zal na de oorlog door het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag ter dood worden veroordeeld en pleegt eind 1945 zelfmoord in zijn cel. In de brief aan Van Genechten haalt Frans uit naar zijn voormalige meerdere burgemeester Serraris. Hij meldt zich aan als sympathiserend lid van de NSB. Sympathiserende leden van de NSB betalen contributie maar hoeven geen werk voor de NSB te doen. Doen zij dat wel, dan kunnen zij na drie maanden werkend lid worden. De NSB wil echter niet dat Frans lid wordt omdat hij zich eerder als een tegenstander van de NSB heeft geuit. Het lidmaatschap wordt hem geweigerd. Ook in Vlaardingen raakt Frans in conflict met zijn meerderen. In januari 1942 wordt Frans door de Vlaardingse burgemeester Meindert Siezen (1881-1961) uit het politiekorps ontslagen wegens ondisciplinair gedrag, het uiten van valse beschuldigingen over zijn meerderen en het maken van laatdunkende opmerkingen tegenover anderen over de commissaris van politie. Frans vecht ook dit ontslag tevergeefs aan. Nu hij werkloos is en arbeidsinzet dreigt, benadert Frans pater kapucijn Gervasius uit Tilburg. Pater Gervasius (Henricus Franciscus van de Leemputten, 1884-1958) is zijn biechtvader en raadsman. Frans vraagt pater Gervasius of deze voor hem een baantje kan regelen. Geholpen door zijn biechtvader wordt Frans in 1942 portier bij Van Spaendonck en eind 1943 administrateur bij de CCD.

Verzet

Tijdens zijn aanstelling in Vlaardingen begint Frans van Bilsen met verzetswerk en in Tilburg gaat hij daarmee verder in zijn banen als portier en administrateur. Volgens naoorlogse getuigenissen bespioneert Frans de Duitsers, verricht hij sabotage, vervalst hij papieren, helpt hij onderduikers en heeft hij voor zijn verzetswerk relaties in Noord-Brabant, Limburg, Amsterdam, Den Haag en Rotterdam. Eind 1942 zet Frans de illegale krant ‘De Stem van Vrij Nederland, Voor God, Koningin en Vaderland’ op. De krant wordt gedrukt door Drukkerij ‘Groot Tilburg’ van drukker en uitgever A.M. Greven. In 1943 helpt hij twee geheim agenten aan onderduik en met hun ontsnapping uit Nederland: Pieter Dourlein (1918-1976) en Johan Bernard Ubbink (1921-1993). Beiden zijn in bezet Nederland gedropt als onderdeel van een Europese operatie van de ‘Special Operations Executive’ (SOE), een Britse inlichtingendienst. De essentie van het Nederlands deel van de operatie (een taak van de ‘Dutch section’ van de SOE) is om geheim agenten in Nederland te droppen om daar spionagewerk te doen, sabotageacties te plegen en verzetsgroepen op te zetten. De operatie en de gevolgen ervan zijn later bekend geworden onder de naam ‘Englandspiel’. Tijdens het ‘Englandspiel’ zijn sinds 1940 vanuit Engeland tientallen Nederlandse agenten in Nederland gedropt; 59 van hen worden bij hun aankomst opgepakt door de Duitsers die op de hoogte zijn van de operatie. De opgepakte agenten worden vanaf mei 1942 opgesloten in de ‘Polizeigefängnis und Untersuchungs Gefängnis’ van de Sicherheitsdienst (SD) in Haaren. Deze gevangenis is ingericht in het gebouw van het vroegere Grootseminarie van ’s Hertogenbosch. In Haaren worden de agenten aangewezen voor onderzoek (‘Untersuchung’). Na dit onderzoek komen de meeste agenten terecht in het concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk. Vijf van de 59 Nederlandse agenten hebben de oorlog overleefd.

De Stem van Vrij Nederland, gestencilde uitgave 15 juli 1943

Bron: Delpher

Ook Dourlein en Ubbink worden na hun aankomst in Nederland opgepakt en in Haaren opgesloten, respectievelijk in cel 46 en 45. Echter, zij ontsnappen in augustus 1943 -ze willen naar Engeland- en komen met een adres op zak terecht in Tilburg. Het lukt hen niet om op dit adres contact te leggen. Ze besluiten te schuilen in de H.H. Antonius en Barbarakerk aan de Hoefstraat en daar te bepalen hoe het verder moet. In de kerk worden ze gezien door pastoor Michel Smits (1892-1962), bouwpastoor van de kerk. Ze vertellen hem hun verhaal waarna de pastoor contact opneemt met Frans van Bilsen. Frans besluit na scherpe vraaggesprekken met Dourlein en Ubbink om hen te helpen. Hij brengt ze eerst onder op een onderduikadres in Moergestel, daarna in Tilburg bij Lauwerijssens, kantoorbediende bij bakkerij Paijmans-Delgijer op Piusplein 9, en tenslotte in zijn eigen woning op Ringbaan-Oost 14F. Op dat laatste adres helpen Dourlein en Ubbink Frans met de verspreiding van zijn illegale krant. In november 1943 regelt Frans dat ze bij Goirle over de Nederlands-Belgische grens worden gesmokkeld en hij vergezelt hen naar Antwerpen. Vanuit Antwerpen komen Dourlein en Ubbink na een aantal maanden in Engeland terecht. Bij aankomst in Engeland worden ze vastgezet en verhoord door de SOE. Ze hebben lovend gesproken over Frans van Bilsen, terwijl Frans inmiddels door de SOE wordt verdacht van verraad. In 1967 zal Dourlein zich het volgende over Frans herinneren: ‘Wat die man gedaan heeft, dat was fantastisch! Hij ging stomweg met koffers vol wapens en illegale kranten de hele dag op reis. Die nam risico..... Ik geloof niet dat hij bij een groep aangesloten was. Het was eigenlijk meer een zelfstandig iemand’.

Verdenkingen en liquidatie

De SOE is niet de enige die verdenkingen heeft tegen Frans van Bilsen. Collega’s in het politiekorps van Vlaardingen vinden hem politiek onbetrouwbaar en ook verzetslieden wantrouwen hem. Dit wantrouwen is gevoed doordat Frans in Vlaardingen met steun van de Duitse autoriteiten bij de politie is aangesteld. Het is aannemelijk dat het wantrouwen is versterkt door de aanmelding van Frans als sympathiserend lid van de NSB, zijn brief aan Procureur-Generaal en NSB-er Van Genechten en zijn aansluiting bij het Rechtsfront. In oktober 1943 concludeert de Ordedienst (OD, een landelijke illegale verzetsorganisatie) uit de gedragingen van Frans dat hij misschien een collaborateur is, maar zekerheid daarover heeft de OD niet. Vanwege die onzekerheid moet Frans niet worden opgenomen in Het Contra Signaal, aldus de OD. Het Contra Signaal is een signalementenblad van de ondergrondse dat in het najaar van 1943 verschijnt en waarin gevaarlijke collaborateurs staan. Toch wordt Frans met foto en al in het blad opgenomen, de reden is nooit achterhaald. In het blad staat het volgende over Frans: ‘Bilsen, Franciscus K.J. van. Geboren 5 januari 1911 te Ginneken. Signalement: lang en fors, 1.85 m., grijzend blond kortgeknipt haar: blauwe diepliggende oogen, breed in de schouders. Voorheen inspecteur van politie aldaar en hoofd-agent te Vlaardingen. Thans ambtenaar van de C.C.D. wonende te Tilburg, Ringbaan-Oost 14F. Deze werd met steun van de Duitse autoriteiten hoofdagent te Vlaardingen en doet het thans voorkomen alsof hij buitengewoon vaderlands-lievend is en tengevolge daarvan zijn ontslag bij de politie te Vlaardingen gekregen zou hebben. Hij treedt thans op als verspreider van het illegale blad de stem van Vrij Nederland. Men neme zich voor hem in acht. Zie foto van Bilsen no. 3’.

Het Contra Signaal, waarschuwing tegen Frans van Bilsen

Bron: Delpher

Frans weet dat het verzet hem wantrouwt en verneemt dat hij in Het Contra Signaal staat. Desondanks gaat hij door met zijn verzetswerk. Op 19 januari 1944 reist hij naar Venlo om bij de plaatselijke ondergrondse distributiezegels voor onderduikers te regelen. In Venlo gaat hij daarvoor naar het huis van de familie Ex, Goltziusstraat 44. Dit huis wordt in artikelen aangeduid als verzetscentrale en ook als distributiecentrale van de Landelijke organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO). Frans meldt zich in de centrale en wordt herkend van de foto die in Het Contra Signaal staat. De verzetsmensen in de centrale zeggen dat de zegels nog niet beschikbaar zijn en spreken met Frans af dat ze diezelfde avond in Blerick daarover met hem zullen overleggen. Het is een smoes: nadat Frans de centrale heeft verlaten besluit het verzet hem te liquideren en beraamt het een aanslag. Frans gaat intussen eten bij de vrouw van zijn familielid Richaers op de Tweede Graaf van Loonstraat 48 in Blerick. Hij vertelt haar over de afspraak met de verzetsmensen en zegt dat hij na de bespreking nog even langs zal komen. Als hij ’s avonds teruggaat naar Tweede Graaf van Loonstraat, wordt Frans gevolgd door drie verzetsmannen: Jan Theelen, Wiel van Boekhold en Leo Jans. Voor het huis van Richaers wordt Frans door een van hen beschoten. Hij wordt geraakt in de hartstreek. Zwaargewond wordt hij naar het RK ziekenhuis in Venlo gebracht. Daar overlijdt Frans op 20 januari 1944 aan zijn verwondingen, nadat hij is voorzien van het sacrament der stervenden.

Na de oorlog is herhaaldelijk gediscussieerd over de vraag of Frans van Bilsen behalve verzetsstrijder ook een collaborateur is geweest. Tot een eenduidige conclusie hebben de discussies niet geleid. Frans wordt op 24 januari 1944 begraven op de RK Begraafplaats in Ginneken. In 2015 zendt de Limburgse zender L1 de documentaire 'De liquidatie van mijn vader' van Jeroen van den Kroonenberg uit. In de documentaire volgt Marijcke, de dochter van Frans, het spoor naar de liquidatie.

Gebeurtenis

• Georganiseerde illegale activiteiten Tilburg.

Bronnen (selectie)

Dit is een selectie van bronnen, in de noten staan alle gebruikte bronnen.

• Delpher
• Englandspiel

Literatuur (selectie)

Dit is een selectie van de gebruikte literatuur, in de noten staat alle literatuur.

• Ad de Beer en Gerrit Kobes, Het leven gebroken. De geschiedenissen van de Tilburgers die als gevolg van de strijd tegen Duitsland en de bezetting van Nederland om het leven kwamen, Tilburgse Bronnenreeks 4, Tilburg 2002.
• Gerrit van der Vorst, Het drama rond verzetsman Frans van Bilsen. Risicovol dubbelspel en spelingen van het lot, Tilburg, Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur, jrg. 34 nr. 3, 2016.
• Gerrit Kobes, Het verhaal over Frans van Bilsen, 7.5.2015, https://www.geheugenvantilburg.nl/page/15199/het-verhaal-over-frans-van-bilsen.
• Jelte Rep, Englandspiel. Spionagetragedie in bezet Nederland 1942-1944, Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1977.

Externe links

• Persoonsdossier Oorlogsgravenstichting Franciscus Jacobus Karolus van Bilsen
• Franciscus Jacobus Karolus van Bilsen op Oorlogsbronnen.nl
• Frans van Bilsen op Brabantse Gesneuvelden
• Franciscus Jacobus Karolus van Bilsen op Erelijst van Gevallenen 1940-1945